Atrakcje turystyczne województwo świętokrzyskie: przewodnik, którego nie znajdziesz w oficjalnych broszurach

Województwo świętokrzyskie – region, który przez lata zbywano wzruszeniem ramion, dziś staje się sceną fascynujących odkryć i kontrowersji. Zapomnij o sennych przewodnikach i pocztówkowych banałach. Ten artykuł to wycieczka po drugiej stronie świętokrzyskiej mapy – trasą pełną lokalnych sekretów, zderzeń legend z rzeczywistością, urban eksploracji, alternatywnych festiwali i bezwzględnie szczerych relacji. Przekraczamy próg oficjalnych folderów, by pokazać atrakcje turystyczne województwa świętokrzyskiego z zupełnie innej perspektywy: surowej, autentycznej i niepozbawionej ironii. Dla tych, którzy kochają regiony z duszą i szukają rzeczywistych emocji, a nie odtwórczych atrakcji – to przewodnik, jakiego naprawdę potrzebujesz. Przygotuj się na podróż, która może zmienić twoje podejście do świętokrzyskiego na zawsze.

Świętokrzyskie na nowo: dlaczego przewodniki się mylą?

Mit regionu dla emerytów: prawda czy krzywdzący stereotyp?

Świętokrzyskie od lat uważane jest za miejsce, gdzie czas płynie wolniej, a atrakcje turystyczne ograniczają się do spacerów po parku zdrojowym czy zwiedzania klasztorów. Ten stereotyp, choć silnie zakorzeniony, rozmija się z rzeczywistością. Współczesny turysta szuka wrażeń, historii z pazurem, a nawet odrobiny adrenaliny – i świętokrzyskie potrafi to zaoferować. W rzeczywistości, oferta regionu stale się poszerza, a liczba młodych odwiedzających wzrasta, jak wynika z najnowszych badań Instytutu Turystyki (2024).

• Wzrost liczby aktywnych wydarzeń sportowych, jak ekstremalne rajdy rowerowe czy biegi górskie, przyciąga młodsze grupy podróżników.
• Rozwój alternatywnych tras zwiedzania, takich jak ścieżki urbexowe czy spacery po kamieniołomach, wychodzi naprzeciw oczekiwaniom miłośników miejskich przygód.
• Dynamicznie rozwijające się festiwale muzyczne i street artu przyciągają do regionu nie tylko lokalsów, ale i przyjezdnych z całej Polski.

"Świętokrzyskie przestało być przystankiem wyłącznie dla kuracjuszy i miłośników sanatoriów. To region, który – jeśli tylko chcesz – potrafi zaskoczyć bezlitosną autentycznością i świeżym podejściem do turystyki." — dr Katarzyna Mazur, socjolożka turystyki, Wywiad dla National Geographic Polska, 2024

Największe rozczarowania turystów – czego nie powiedzą ci w biurze podróży

Zanim spakujesz plecak i ruszysz do świętokrzyskiego, warto wiedzieć, że nie wszystko, co błyszczy w folderach, zachwyca w rzeczywistości. Wielu turystów zdziwiło się, gdy rzeczywistość zweryfikowała ich oczekiwania wobec niektórych atrakcji.

Pierwsze rozczarowanie to przereklamowane punkty obowiązkowe: kolejki do Jaskini Raj, zatłoczone wejścia na Święty Krzyż czy komercyjna otoczka popularnych zamków. Drugie to czasami powierzchowne podejście do historii czy autentyczności – nie każda inscenizacja w skansenie oddaje prawdziwego ducha regionu. Trzecie – infrastruktura. Choć wiele się zmienia, niektóre miejsca wciąż zmagają się z problemami komunikacyjnymi, szczególnie poza sezonem.

Tabela 1: Najczęściej zgłaszane rozczarowania turystów i rekomendowane alternatywy
Źródło: Opracowanie własne na podstawie recenzji Google, TripAdvisor oraz badań Instytutu Turystyki, 2024

"Niezależnie od tego, gdzie pojedziesz, zawsze znajdziesz coś dla siebie – wystarczy zboczyć z głównego szlaku." — Fragment relacji podróżnika na polskieszlaki.pl, 2024

Świętokrzyskie w liczbach: kto naprawdę tu przyjeżdża?

Obalając kolejne mity, pora spojrzeć w liczby. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego z 2024 roku, świętokrzyskie odwiedziło ponad 1,2 miliona turystów, z czego ponad 40% to osoby poniżej 45. roku życia. Najdynamiczniej rośnie liczba odwiedzin wśród rodzin z dziećmi oraz młodych dorosłych poszukujących aktywnego wypoczynku.

Tabela 2: Struktura wiekowa turystów i ich preferencje
Źródło: GUS, 2024

Co ważne, coraz więcej osób decyduje się na samodzielne eksplorowanie regionu, omijając standardowe trasy i szukając autentycznych wrażeń. To nie tylko efekt rozwoju nowych atrakcji, ale też rosnącej świadomości tego, jak wiele świętokrzyskie ma do zaoferowania poza utartym szlakiem.

Top 5 oficjalnych atrakcji: co warto, a co przereklamowane?

Sanktuarium na Świętym Krzyżu: duchowość czy komercja?

Bez wątpienia to jedno z najstarszych miejsc kultu w Polsce. Jednak zderzenie autentycznej duchowości z turystycznym marketingiem bywa odczuwalne. Wchodząc na Święty Krzyż, doświadczysz zarówno ciszy wiekowych krużganków, jak i natłoku sklepików z dewocjonaliami czy pamiątkami. Według raportu Polskiego Portalu Turystycznego (2024), większość odwiedzających docenia duchowy wymiar tego miejsca, ale narzeka na komercyjną otoczkę.

: Duchowość : Według Polski Portal Turystyczny, 2024, miejsce jest ważnym punktem pielgrzymek i refleksji. : Komercja : Liczne sklepy, płatny wstęp do niektórych części oraz komercjalizacja wydarzeń masowych.

"Święty Krzyż to miejsce z potencjałem na duchowe odrodzenie, ale gdy na szczycie spotykasz tłum selfie-maniaków, magia trochę pryska." — Fragment recenzji użytkownika, TripAdvisor, 2024

Zamek w Chęcinach – historia, którą dopisuje współczesność

Zamek w Chęcinach to nie tylko ikona regionu, ale i scenografia dla niezliczonych rekonstrukcji historycznych, targów i wydarzeń masowych. Docenić można świetnie zachowane mury i panoramę okolicy, choć coraz częściej pojawiają się głosy o przesycie dodatkowymi „atrakcjami” – od turniejów rycerskich po tematyczne escape roomy.

Kiedy zamek tętni życiem, atmosfera bywa elektryzująca, ale poza sezonem pustka murów przemawia nawet głośniej niż podczas festynów. Warto wybierać się tam poza szczytem sezonu, by poczuć autentyczną aurę tego miejsca.

• Zrekonstruowane wieże pozwalają na spektakularne zdjęcia, ale nie każdemu odpowiada „nowoczesny” charakter niektórych ekspozycji.
• Zamek regularnie gości wydarzenia kulturalne – od koncertów po plenerowe spektakle historyczne.
• W okolicach zamku znajdują się liczne szlaki piesze i rowerowe, które pozwalają odkryć mniej oczywiste fragmenty regionu.

Jaskinia Raj: warto stać w kolejce?

Jaskinia Raj to bezsprzecznie jedna z najlepiej zachowanych jaskiń krasowych w Polsce, słynąca z bajkowych stalaktytów i podziemnych korytarzy. Problem? Ograniczone wejścia, długie kolejki i coraz częściej padające pytanie – czy warto czekać na swoją szansę wejścia.

1. Sprawdź dostępność biletów online – liczba wejść dziennie jest ograniczona.
2. Przygotuj się na zwiedzanie w grupie, z przewodnikiem, bez możliwości samodzielnego eksplorowania.
3. Alternatywą są mniej znane, ale równie ciekawe podziemne trasy w kamieniołomach Kadzielnia lub Wietrznia.

*Dane na podstawie obserwacji sezonu 2024, źródło: Polska Organizacja Turystyczna, 2024

Muzeum Henryka Sienkiewicza – raj dla fanów czy pułapka na turystów?

To muzeum przyciąga tłumy fanów literatury, ale czy spełnia oczekiwania? Ekspozycja jest bogata, choć zdaniem niektórych zbyt statyczna – dominuje klasyka muzealnictwa, brak nowoczesnych form prezentacji. Dla pasjonatów historii i literatury to obowiązkowy punkt programu, dla reszty – miejsce, które szybko można „odhaczyć”.

Warto jednak podkreślić, że muzeum stanowi ważny punkt na mapie edukacyjnej regionu i co roku organizuje tematyczne wydarzenia dla szkół i rodzin, co podnosi jego wartość zwłaszcza dla młodszych odbiorców.

"To miejsce ma potencjał, by ożywić wyobraźnię, ale ekspozycja woła o nowocześniejsze podejście do zwiedzających." — Fragment opinii nauczycielki, EduPolska, 2024

Park Etnograficzny w Tokarni: autentyzm czy inscenizacja?

Park Etnograficzny w Tokarni to jedno z najważniejszych muzeów na wolnym powietrzu w Polsce. Prezentuje lokalną architekturę i codzienność dawnej wsi – zdaniem wielu odwiedzających robi to z ogromną dbałością o szczegóły. Jednak coraz częściej pojawiają się pytania o autentyczność rekonstrukcji – czy to jeszcze historia, czy już tylko inscenizacja?

Atmosfera miejsca w dużej mierze zależy od organizowanych wydarzeń – podczas festiwali folklorystycznych ożywa, w zwykłe dni bywa cicho i nostalgicznie. To świetna opcja dla rodzin i pasjonatów etnografii, choć nie każdemu przypadnie do gustu tematyczna powtarzalność niektórych ekspozycji.

Ukryte perełki: miejsca, o których lokalni mówią szeptem

Opuszczone wsie i industrialne ruiny: urban exploration po świętokrzysku

Województwo świętokrzyskie to prawdziwy raj dla miłośników urbexu – opuszczone wsie, dawne zakłady przemysłowe czy zrujnowane folwarki. To miejsca, których nie znajdziesz w oficjalnych przewodnikach, ale które zaskakują atmosferą i historią.

• Ruiny zakładów przemysłowych w okolicach Starachowic – kawałek nieoczywistej historii regionu przemysłowego, idealny do eksploracji podczas wczesnego poranka.
• Opuszczone wsie w rejonie Suchedniowa i Nowej Słupi, gdzie czas zatrzymał się kilkadziesiąt lat temu.
• Kamieniołomy i dawne kopalnie (np. Kadzielnia, Wietrznia) – idealne zarówno do eksploracji, jak i zdjęć w klimacie postapokalipsy.

"Urban exploration w świętokrzyskim to podróż w czasie, po której trudno wrócić do klasycznych szlaków." — Relacja z bloga Urbex Polska, 2024

Zapomniane legendy i miejsca mocy: gdzie magia spotyka rzeczywistość

Region świętokrzyski to nie tylko twarde skały i stare mury. To również mozaika legend, opowieści o czarownicach, miejscach mocy i magicznych uzdrowieniach. Wiele tych miejsc funkcjonuje „poza radarem” oficjalnej turystyki, żyjąc głównie w opowieściach lokalnych mieszkańców.

I tak, na Łysej Górze według legend odbywały się sabaty czarownic, a kamienie w rezerwacie Wietrznia ponoć mają właściwości energetyczne. Z kolei w Pustelni Złotego Lasu w Rytwianach, mistyczna atmosfera miała ponoć leczyć duszę i ciało. Naukowcy podchodzą do tych historii z dystansem, ale nie sposób odmówić im wpływu na wyobraźnię – dzisiejsi turyści coraz chętniej wybierają takie „miejsca z klimatem”.

: Łysa Góra : Według tradycji, miejsce sabatów i spotkań czarownic, dziś – popularny szczyt z wyjątkową energią. : Wietrznia : Rezerwat przyrody z unikalnymi formacjami skalnymi i legendą o uzdrawiających mocach skał. : Pustelnia Złotego Lasu : Mistyczna pustelnia, gdzie według przekazu samotni mnisi odzyskiwali spokój ducha.

Alternatywna mapa street artu i lokalnych inicjatyw

Nie każdy wie, że świętokrzyskie to również oaza dla artystów ulicznych. Kielce, Sandomierz i mniejsze miejscowości kryją murale, instalacje i happeningi, które zmieniają krajobraz regionu.

• Kielce: projekty „Street Art Kielce”, coroczne festiwale i prace artystów z całej Polski oraz Europy.
• Sandomierz: murale nawiązujące do historii miasta, tworzone podczas plenerów artystycznych.
• Nowa Słupia: projekty lokalnych inicjatyw młodzieżowych, kreatywne murale zmieniające przestrzeń publiczną.

To nie tylko ozdoba, ale i manifest – pokaz siły lokalnej społeczności, która chce współtworzyć swoją przestrzeń.

Świętokrzyskie na własnych zasadach: szlaki, których nie znajdziesz na TripAdvisorze

Trasy dla wariatów: ekstremalne rowery, trekking i urbex

Dla tych, którzy lubią poczuć dreszcz adrenaliny, świętokrzyskie oferuje szlaki dalekie od utartych schematów.

1. Szlak rowerowy „Przez Wąwozy i Kamieniołomy” – trasa wymagająca dobrej kondycji i opanowania techniki jazdy w trudnym terenie.
2. Trekking przez rezerwaty Kadzielnia i Ślichowice – ścieżki, które zaskakują różnorodnością krajobrazu i stromizną podejść.
3. Urbexowa wyprawa po opuszczonych kompleksach przemysłowych w rejonie Starachowic i Skarżyska.

Każda z tych tras wymaga przygotowania, sprzętu i szacunku do natury oraz historii miejsca.

Nieoczywiste festiwale i wydarzenia, które zmieniają klimat regionu

Świętokrzyskie to nie tylko festiwale folklorystyczne i dożynki. Coraz większą popularnością cieszą się alternatywne wydarzenia kulturalne, które łamią schematy.

• Festiwal Street Artu w Kielcach – międzynarodowe wydarzenie artystyczne.
• „Park Legend” w Nowej Słupi – interaktywny park narracyjny, który łączy nowoczesność z lokalnym folklorem.
• Festiwal Eksploracji Przemysłowej – spotkania miłośników urbexu i historii lokalnego przemysłu.
• Koncerty plenerowe na terenie kamieniołomu Kadzielnia – niepowtarzalne połączenie natury i dźwięku.

To właśnie te imprezy przyciągają młodszych turystów i pozwalają regionowi pokazać swoją nową twarz.

Nowa jakość wydarzeń to również szansa na integrację lokalnej społeczności i przyciągnięcie osób, które dotąd omijały świętokrzyskie szerokim łukiem.

Wskazówki od lokalsów: jak nie wtopić i znaleźć coś dla siebie

Przewodniki bywają pomocne, ale to mieszkańcy najlepiej wiedzą, gdzie kryją się prawdziwe perełki. Oto kilka sprawdzonych rad:

• Kieruj się rekomendacjami z lokalnych grup na Facebooku i forach – często znajdziesz tam aktualizacje o wydarzeniach, których nie ma w oficjalnych kalendariach.
• Unikaj szczytu sezonu w najpopularniejszych miejscach. Wybierz się rano lub poza weekendem.
• Rozmawiaj z właścicielami pensjonatów czy kawiarni – to kopalnia wiedzy o miejscowych inicjatywach.

"Najlepsze rzeczy w świętokrzyskim dzieją się poza zasięgiem kamer i folderów turystycznych." — Fragment rozmowy z lokalnym przewodnikiem, Sandomierz 2024

Prawdziwe doświadczenia: relacje, które zmieniają perspektywę

Kto tu wraca? Historie powrotów i rozczarowań

Wielu turystów wraca do świętokrzyskiego, by odkrywać nowe miejsca lub spojrzeć na stare z innej perspektywy. Są też i tacy, którzy czują się zawiedzeni – to naturalny efekt różnorodności oczekiwań i doświadczeń.

Jednym z powtarzających się motywów jest zaskoczenie bogactwem natury i industrialnych pejzaży, które wyglądają zupełnie inaczej niż w przewodnikach. Inni podkreślają, że to właśnie lokalni mieszkańcy – ich otwartość i inicjatywy – tworzą prawdziwy klimat regionu.

"Wróciłem tu po latach i odkryłem region na nowo – mniej w nim blichtru, więcej prawdy." — Relacja z bloga Podróże po Polsce, 2024

Gdy przewodnik zawodzi: jak szukać własnej drogi (i kiedy się poddać)

Nie każdy przewodnik jest w stanie sprostać indywidualnym oczekiwaniom podróżnika. Najlepszym rozwiązaniem jest często własna inicjatywa:

1. Otwórz się na nieplanowane spotkania i polecenia napotkanych osób.
2. Korzystaj z lokalnych aplikacji (np. ulice.ai), by wyszukiwać mniej znane miejsca w okolicy.
3. Zamiast „odhaczać” obowiązkowe punkty, wybieraj te, które naprawdę cię interesują.
4. Pamiętaj, że czasami najlepsze wrażenia wynikają z porażek i zmiany planów.

Warto dać sobie przestrzeń na błądzenie – nawet jeśli czasem oznacza to rezygnację z ambitnego planu. Świętokrzyskie nie nagradza pośpiechu; lepiej smakować je powoli, odkrywając własne perełki.

Ile to kosztuje naprawdę? Budżet kontra rzeczywistość

Tanie podróżowanie po świętokrzyskiem: mity i twarde liczby

Wielu uważa, że świętokrzyskie to jeden z tańszych kierunków turystycznych w Polsce. Jak pokazują aktualne dane (GUS, 2024), to nie zawsze prawda – szczególnie w sezonie ceny potrafią zaskoczyć.

Tabela 3: Przykładowe koszty podróżowania po regionie
Źródło: GUS, 2024

• Rezerwując z wyprzedzeniem, można sporo zaoszczędzić na noclegach.
• Lokalne bary i jarmarki oferują najlepszy stosunek ceny do jakości.
• Wiele atrakcji oferuje bezpłatne wejścia w wybrane dni tygodnia.

Gdzie przepłacisz, a gdzie zyskasz najwięcej?

Niektóre atrakcje bywają zdecydowanie przereklamowane cenowo – bilety, parking, pamiątki. Inne dają znacznie więcej, niż sugeruje cennik.

Porównanie: Gdzie warto wydać pieniądze, a gdzie lepiej poszukać alternatywy. Źródło: Opracowanie własne na podstawie cenników atrakcji, 2024

Czasem to właśnie mniej znane miejsca – rezerwaty, kamieniołomy czy lokalne festyny – okazują się najbardziej satysfakcjonujące pod względem ceny i jakości przeżyć.

Poza sezonem: świętokrzyskie, kiedy nikt nie patrzy

Plusy i minusy podróżowania poza szczytem

Wyjazd poza szczytem sezonu może być najlepszym sposobem na odkrycie świętokrzyskiego na własnych warunkach, ale nie jest to propozycja dla każdego.

• Brak tłumów i autentyczna atmosfera, szczególnie w mniejszych miasteczkach.
• Niższe ceny noclegów i atrakcji.
• Ryzyko ograniczonej dostępności niektórych punktów i mniejsze możliwości komunikacyjne.
• Część atrakcji sezonowych może być zamknięta.

Wydarzenia, które rozgrywają się tylko dla wtajemniczonych

Niektóre wydarzenia odbywają się tylko wtedy, gdy nikt nie patrzy. Lokalne święta, nocne zwiedzanie zamków czy tematyczne spacery po rezerwatach przyciągają tych, którzy szukają czegoś więcej niż turystycznej rutyny.

• Nocne zwiedzanie zamku w Chęcinach – tylko poza sezonem, z ograniczoną liczbą miejsc.
• Dni otwarte w rezerwatach – warsztaty, prelekcje, oprowadzania specjalistów.
• Lokalne jarmarki i festiwale regionalne – często ogłaszane last minute na lokalnych forach.

To propozycje dla odkrywców, którzy nie boją się poczekać na swoją szansę i woleliby unikać masowości.

Digital discovery: jak AI i ulice.ai zmieniają podróżowanie po regionie

Czy sztuczna inteligencja wie więcej niż lokals?

Nowoczesne narzędzia, takie jak ulice.ai, zmieniają sposób poznawania regionu, pozwalając na błyskawiczne wyszukiwanie miejsc i wydarzeń dopasowanych do indywidualnych preferencji. Dzięki analizie setek tysięcy danych lokalnych, AI staje się przewodnikiem, który nie tylko wskazuje drogę, ale i podsuwa nietypowe inspiracje.

: Sztuczna inteligencja : Zaawansowane algorytmy analizujące trendy i opinie, oferujące precyzyjne rekomendacje. : Lokalne know-how : Wiedza mieszkańców, ich doświadczenie i zmysł odkrywcy, którego nie zastąpi żadna maszyna.

"AI potrafi łączyć dane, których człowiek nie jest w stanie ogarnąć, ale to lokalny przewodnik nadaje podróżom duszę." — Fragment dyskusji na forum turystycznym, 2024

Nowe narzędzia odkrywcy: praktyczne wskazówki na 2025 rok

Wykorzystanie aplikacji takich jak ulice.ai pozwala na:

1. Personalizowanie tras zwiedzania na podstawie rzeczywistych zainteresowań.
2. Otrzymywanie powiadomień o wydarzeniach w okolicy w czasie rzeczywistym.
3. Łączenie lokalnych punktów gastronomicznych z trasami historycznymi lub przyrodniczymi.
4. Wspieranie lokalnych inicjatyw i biznesów poprzez rekomendacje AI.
5. Szybkie filtrowanie atrakcji według kategorii: historia, natura, wydarzenia, urbex.

To zupełnie nowa jakość planowania podróży – wygodna, szybka i precyzyjna.

Łącząc technologię z lokalną wiedzą, można odkryć region w sposób, który jeszcze kilka lat temu był nieosiągalny nawet dla najbardziej doświadczonych podróżników.

Przyszłość turystyki w świętokrzyskim: dylematy i nadzieje

Turystyka masowa vs. autentyczność: czy można pogodzić interesy?

Dynamiczny rozwój regionu niesie ze sobą coraz trudniejsze pytania o granicę między atrakcyjnością turystyczną a zachowaniem autentyczności.

Tabela 4: Porównanie skutków turystyki masowej i autentycznej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportu Polskiej Izby Turystyki, 2024

Region stoi dziś w obliczu wyboru: masowa promocja i szybki wzrost czy zachowanie lokalnego charakteru i unikalności. Coraz więcej inicjatyw stawia na zrównoważony rozwój – stąd rosnąca liczba szlaków edukacyjnych czy ekologicznych festiwali.

Zielone inicjatywy i lokalne innowacje

Nie można pominąć roli lokalnych aktywistów i innowatorów w procesie zmiany świętokrzyskiego.

• Rezerwaty przyrody Kadzielnia, Wietrznia, Ślichowice – przykłady ochrony cennych ekosystemów w warunkach rosnącej presji turystycznej.
• Lokalne festiwale zero waste i warsztaty ekologiczne.
• Projekty rewitalizacji opuszczonych miejsc – odnowa parków, murali i dawnej infrastruktury przemysłowej.

Co czeka region za 10 lat? Prognozy i ostrzeżenia

Choć ten artykuł nie zajmuje się przewidywaniem przyszłości, warto zdefiniować pojęcia istotne dla dalszego rozwoju regionu:

: Zrównoważony rozwój : Proces łączenia potrzeb społeczności, ochrony środowiska i rozwoju turystyki bez nadmiernej eksploatacji zasobów. : Turystyka partycypacyjna : Angażowanie lokalnych mieszkańców w tworzenie atrakcji i wydarzeń, co prowadzi do autentyczności i lepszej integracji.

"Największym wyzwaniem dla świętokrzyskiego jest zachowanie własnej tożsamości w obliczu rosnącej popularności. Im bardziej region broni swoich wartości, tym bardziej staje się unikalny." — Fragment rozmowy z ekspertem ds. rozwoju regionalnego, 2024

Podsumowanie

Jak pokazują najnowsze badania, aktualne statystyki i relacje podróżników, atrakcje turystyczne województwa świętokrzyskiego to znacznie więcej niż zestaw obowiązkowych punktów na mapie. To dynamiczny region, w którym tradycja ściera się z nowoczesnością, a autentyczność walczy z masowością. Klucz tkwi w wyborze własnej drogi i korzystaniu z narzędzi, które pozwalają odkrywać nieoczywiste miejsca – takich jak lokalne aplikacje i rekomendacje społeczności. Niezależnie od tego, czy szukasz ekstremalnej przygody, sentymentalnej podróży po śladach legend czy relaksu na łonie natury, świętokrzyskie potrafi zaskoczyć i zachwycić. Odkrywaj świadomie, wspieraj lokalne inicjatywy i nie bój się zejść z utartego szlaku – bo właśnie tam czekają na ciebie najciekawsze historie. Sprawdź sam, czym naprawdę są atrakcje turystyczne województwa świętokrzyskiego – i przekonaj się, że to przewodnik, którego dotąd ci brakowało.